Sosyal Psikoloji Deneyleri 4: Zimbardo, "Stanford Hapishane Deneyi"

1971 yılında Philip Zimbardo isimli bir sosyal psikolog, insanların sosyal rollere nasıl tepki verdiğini anlamak için bir deney düzenledi. Stanford üniversitesinin psikoloji departmanının bodrum katına sahte bir hapishane inşa edildi. 70 üniversite öğrencisi arasından 24 erkek öğrenci seçildi. Zimbardo denekleri gardiyan ve mahkum olarak iki gruba ayırdı. Fakat bu ayrımı deneklerden habersiz olarak gerçekleştirdi. Mahkum olarak seçilen denekler kendi evlerinin önünde Zimbardo'nun daha önce anlaştığı polisler tarafından silahlı soygun suçuyla suçlandılar. Mahkumlar tüm gerçek suçlanma prosedürlerinden geçirildi. Gardiyanlarada gerçek kıyafet ve sopalar verildi. Kısacası tamamen gerçek bir hapishane ortamı yaratılmaya çalışıldı. Mahkumların bileklerine zincir vuruldu.

 Zimbardo sonradan yayınlanan görüntülerde, deney öncesi gardiyanlara şunları söylüyordu:
"Mahkumlar üzerinde can sıkıntısı hissi yaratabilirsiniz, bir dereceye kadar korku yaratabilirsiniz ve onların hayatlarını tamamen rastgele güçler tarafından, sistem tarafından, sizler ve bizler tarafından kontrol edildiği hissine kapılmalarını sağlayabilirsiniz. Ve kesinlikle özel hayatları olmayacak. Onların bireyselliklerini çeşitli yollarla ellerinden alacağız. Genellikle bunun sonucunda kendilerini güçsüz hissederler, bunu bekliyoruz. Yani bunun sonucunda biz tüm güce sahip olacağız onlarsa hiçbir güce..."

İlk gün sorunsuz geçmiştir. Fakat ikinci günde gardiyanlar şiddet eğilimi göstermeye başlamışlardır. Mahkumlar ise ilk başta bu duruma isyan etmişler ranzaları parmaklıkların önüne çekmişlerdir fakat gün geçtikçe gardiyanlar farklı psikolojik kontrol teknikleri geliştirmişlerdir. Mahkumlar ise gün geçtikçe çaresizce boyun eğmeye başlamışlardır.Gardiyanlar mahkumlara isimleri yerine numaralarla hitap etmişlerdir (Bu durum karşıdaki insanın kişiliksizleştirilmesine neden olur). İsyanlara uymayanlara ödül verdiler. İsyan çıkaranlarada karanlık bir odada hapsedilme cezası verildi. Yatakların çarşaflarını ve süngerlerini alarak metal yataklarda yatırmaya başladılar. Psikolojik şiddet gitgide arttırdı ve sonrasında açık şiddetler görülmeye başlandı. Normalde 2 hafta sürmesi planlanan deney aşırıya kaçtığı için 6. günde sonlandırıldı. Zimbardo, daha sonraları kendininde deneye kapıldığını ve şiddete göz yumup deneyi devam ettirdiğini açıkladı.

Bu deney etik açıdan düşünüldüğünde çok uygunsuz olsada sonuçları bakımından düşündüren deneylerdendir. Bu deneyi daha iyi anlamak için bu deneyden yola çıkılarak yapılan "das experiment" filmini izlemenizi öneririm.
Ayrıca sosyal psikolojiyle ilgili olan "Die Welle" ve "Sineklerin Tanrısı" filmlerinede bakabilirsiniz..