Sosyal Psikoloji Deneyleri 3: Milgram'ın "İtaat" Deneyi

Sherif'in otokinetik etki deneyinde bir sosyal normun nasıl oluştuğunu; Asch'ın deneyinde ise yerleşmiş bir sosyal norma bireylerin nasıl uyduğunu gördük. Şimdi de sosyal etkinin ve buna uyma davranışının nereye varabileceğini gösteren bir deneyi inceleyelim. Milgram'ın ve bu yazıdan sonra yayınlamayı planladığım Zimbardonun hapishane deneyinin sonuçları gerçekten çok ilginçtir ve kesinlikle dikkate alınmaları gerekir.

Bu deneyde tanımadığı birisine zarar verme emri alan bir bireyin bu emre uyup uymayacağı ya da ne dereceye kadar uyacağını laboratuvar deneyi ortamında incelemiştir.
Bu deneyi yeterince anlayabilmek için kendinizi Milgram'ın deneklerinden birinin yerine koyun.
Diyelim ki, bir saatlik bir psikolojik deney için denek aranıyor ve ücretide iyi. Tanınmış bir üniversitenin psikoloji laboratuvarına girdiğinizde sizi beyaz gömlekli, soğuk görünüşlü genç bir adam karşılıyor ve kendini araştırmacı olarak takdim ediyor. Yanında duran güler yüzlü orta yaşlı adamda sizin gibi bir denek. Araştırmacı, cezanın öğrenmeye etkisi üzerinde bir deney yapacağını söylüyor. Bir öğretmen ve bir öğrenci olacağını. Öğretmen, her yanlış cevapta öğrenciye 15 volt arttırarak şok verecek. Kurada siz öğretmen çıkıyorsunuz. Diğer denek kalbinden rahatsız olduğunu söylüyor.
Şok hakkında fikir sahibi olmanız için size de hafif bir şok veriliyor. Siz bu şoku 75 olarak tahmin ediyorsunuz araştırmacı ise sadece 45 volt olduğunu söylüyor.
Zamanla diğer denek yanlışlar vermeye başlıyor ve siz şoku artırıyorsunuz. 120 voltta denek şokların artık acı vermeye başladığını söylüyor ve siz araştırmacıya bakıyorsunuz ve o devam etmenizi söylüyor. 180 voltta öğrenci acıya dayanamıyorum diye bağırıyor. 270 voltta ızdırap içindeki bir insanın çığlığıyla bağırıyor. 300 voltta çaresizlik içinde teste artık devam etmeyeceğini 315 voltta da müthiş bir çığlıktan sonra artık deneye katılmadığını kızgın bir şekilde söylüyor. Bundan sonra hiçbir soruya cevap vermiyor ve her şokta çaresizce çığlıklar atmaya devam ediyor. Devam etmeden önce şokun gerçek olmadığını ve öğrencinin araştırmacının asistanı olduğunu söylemekte fayda var.
Şimdi konuya devam edersek siz olsaydınız nereye kadar devam ederdiniz?
Yada bir tahminde bulunursanız deneklerin yüzde kaçı araştırmaya 450 volta kadar devam etmiştir?

Zihninizi çok yormayın çünkü bu oranı tahmin edebileceğinizi düşünmüyorum. Eğer doğru tahmin ettiyseniz kişiliğinizde biraz karamsarlık olabilir :)

Sonuçlar gerçekten tahminlerin çok ötesindedir. Araştırmaya katılan 40 kişiden hiçbiri 300 volttan önce durmamıştır! 5 denek 300 volttan sonra, 4 denek 315 volttan sonra, 5 denekte sonraki aşamalarda durmuştur. Geriye kalan 26 denek ise (%65) sonuna kadar devam edip 450 voltuda vermişlerdir.
Daha sonraları araştırma filme alınmış hatta duruşmada delil olarak kullanılmıştır.

Sonuçları abartılı bulanlar olabilir fakat ne kadar gelişirsek gelişelim insanoğlunun niye kendi kendine bu kadar kötülük yaptığına hala bir anlam veremiyoruz. Bu deney sonucu özellikle savaş zamanlarındaki vahşetler düşünüldüğünde akla yatkın duruyor. Bu sonuç doğru olamaz diye söylenip inkar edeceğimize bu sonuç hakkında ne yapılabilir diye düşünmek sizcede daha faydalı olmaz mı?